Portread o Myrddin Jôs - Cenin Sion

Mae'r Portread hwn eisoes wedi ei gyhoeddi ar wefan Y Stamp - gobeithio y cawn ni faddeuant am ei ail gyhoeddi ar flog y coleg.  Mwynhewch bortread craff Cenin Sion o Myrddin Jos...

Wrth i fywyd fynd yn ei flaen yn ei ruthr beunyddiol, eisteddai Myrddin yn ei nefoedd bren o hanner

awr wedi wyth y bore hyd nes troi tuag adref wrth i’r gwyll gau amdano. Gellid clywed ei esgidiau llac

yn paredio ar hyd Stryd y Plas pan fyddai gweddill y byd yn cysgu, ac hawliai’r Groes yn Nhref y

Penwaig fel petai yr un mor hanfodol â’r concrid garw a’r muriau maen. Doedd ’run o’r bobl leol yn

gwybod ei hanes, na chwaith yn trafferthu gofyn. Byddai pawb yn disgwyl gweld y gŵr llwyd wrth

yrru heibio – ‘yn tydi o wedi bod yno erioed?’

Hen greadur oedd Myrddin, yn benderfynol o gadw ei deyrnas bathetig rhag bwlio cas amser. Cyn

meddwl edrych drwy ffenestr ffawydd melyn y fflat tamp, byddai’n taflu ei siwt frown patrymog

amdano. Crys crychiog wen yn adrodd cyfrolau. Beth oedd wedi ei yfed y diwrnod hwnnw? Sut fath

o grymiau bras oedd yn pluo o’i farf ar y cotwn tenau? Byddai’r atebion fel tapestri ar y crys

mochaidd. Gellid gweld ei arferiad drwg o bylu sôs coch ar bob pryd yn amlwg wrth edrych arno;

boed hynny’n lobsgows Meri Ann drws nesaf, neu’n sosij rôl o’r becws lleol. Pâr o drowsusau llaes â

phatrymau check coch tenau yn rhedeg drwy’r defnydd rhwth brown, lle’r oedd mwy o dyllau nac

edau a’i bengliniau crynedig i’w gweld yn noethlymyn gorcyn yn rhoi oddi tano. Siaced unfath gyda’r

bachyn ar golar ei siaced wedi ei ymestyn wedi sawl dydd Haf yn cael ei daflu dros yr ysgwydd fain

yn hamddenol braf ac un bys gwyn, gwythienog fel darn o gaws Stilton yn ei ddal yno. Dyna’r unig

siwt iddo wario arni ers ei hanner cant a oedd sawl mlynedd yn ôl bellach; ar yr union ddiwrnod

ddaru fo ddychwelyd i lannau Penrhyn Llŷn. Byddai’n gyndyn o ychwanegu unrhyw fath o newid i’r

edrychiad gwallgof hwn, ond roedd hi’n draddodiad iddo chwilota am bâr o fenyg cardotaidd pan

fyddai ‘yr aer rhy oer iddi eira’. 

Sawl awr o ladd amser … o synfyfyrio ac aflonyddu. Byddai Myrddin yn gwneud yr un hen ystumiau

drosodd a throsodd; cosi ei drwyn hirgul, rhedeg ei figyrnau gwyn gwythiennog drwy ei wallt arian

pigog. ‘Brillo’ y byddai’r bechgyn ifanc yn ei alw er mwyn ei watwar; ac yn wir i chi, roedd yn rhaid

cytuno fod y pen blêr yn edrych yn union fel y brwsh sgwrio metelaidd sy’n eich cegin. Wrth syllu ar y

cymylau yn dawnsio byddai’n eistedd yn ôl a’i freichiau wedi plethu, cyn plygu ymlaen a chraffu ar

frain yn ffraeo ar bwys y ciosg gerllaw. Gwedd welw, rychiog oedd gan Myrddin a’i ên yn hir. Byddai

hynny, ynghyd a’i dagu cras, yn llwyddo i ddychryn pob cot law fechan a fyddai’n mynd heibio’r

Groes. Er iddo geisio eu galw ato a chyn i unrhyw un gael y cyfle i brofi’r tinc cyfeillgar yn

nyfnderoedd hallt ei lygaid trist, brasgamai pobl heibio gan adael i’r enaid unig bylu. 

Byddai’n ei heglu hi ar hyd y ffordd fawr yn y wellingtons melyn enfawr, a’r rheini’n fflachio atgof pell

o’r hen ddyddiau. Cloch drws yr Old Post yn canu am un ar y dot, a chopi o’r Daily Mail yn cael ei

swatio dan gesail esgyrnog. Holi wrth y til mewn tempar fain, ‘Ti’n siŵr wan ‘mechan i? ‘Sa ddim

pacad pump o Woodbine yn cefn ’na rwla?’ Cai’r un ymateb siomedig cyn bodloni ar Rothmans

Superkings Blue tra’n gwgu. Yn dilyn echdoriad anfodlon ynglŷn â’r sigaréts, dychwelai i’w hafan

gysetlyd i’r wellingtons ac yntau gael gorffwys unwaith eto. Wedi ennyd i gael ei wynt prin i grafu’n

gyson unwaith eto, arferai osod y sigarét denau rhwng pegiau plastig gwynion o ddannedd yn lein

ddillad ei geg. Byddai Myrddin ond yn siarad yn ôl yr angen, oni bai eich bod yn ei ddal yn traethu

wrtho’i hun am oriau maith am yr hwn a’r llall a ddeuai heibio. Y ffotograff llonydd o’r llanc â’i het yn

isel, mewn trwmgwsg o weddill ryfeddodau’r byd tu hwnt i gysgod y Groes. A’r ffotograph hwnnw yn

melynu fel ei ewinedd maith.

Ond roedd gan Myrddin gyfrinach, nad oedd wedi ei dweud wrth neb. Er i drigolion y dref ei farnu a

phenderfynu mai ‘wast ar fywyd yn llwyr’ oedd yr hen lanc, ‘wedi taflu ei fywyd ‘ffwrdd yn crwydro

strydoedd llwyd Tref y Penwaig’, bu i Myrddin grwydro pob twll a chornel o’r byd mawr hwn, gan

chwilota am grancod mewn cefnforoedd a chrafu am marakely lu yn Madagasgar. Eisteddai ar y

Groes yn ysu am gael menthyg clust iddo gael adrodd ei restr faith o hanesion bywiog a chyffrous.

Byddai wrth ei fodd yn cofio am y diwrnod y bu iddo nofio yn nhonnau cynnes môr yr Iwerydd, a

thaeru ei fod wedi ei hudo gan for-forwyn pengoch. Hoffai feddwl am ei hun fel perl pyledig mewn

iard sgrap. Er fod ambell un yn mentro cynnau sgwrs â’r hen lanc, doedd ei oddefgarwch tuag at

‘plant dyddia yma’ ddim yn hynod uchel.

Ar ddyddiau gwyntog, byddai Myrddin wrth ei fodd yn clywed yr eigion garw prin filltir i ffwrdd. Hoffai

gau ei lygaid trwm yn dyn a cheisio cofio sut beth oedd cael clusten gan don fferllyd wrth frwydro yn

erbyn clymaucawelli ystyfnig. Byddai’n chwerthin yn galonnog wrth ddychmygu ei goesau robin a’i

ysgwyddau heglog gynt yn cystadlu â thri chant o benwaig mewn rhwyd. Synfyfyriai’n fodlon ei fyd

am ennyd, cyn llyncu mul a phregethu ‘dan ei wynt nad oes gan ‘blant heddiw'r syniad cyntaf sut

beth ydi gwaith go iawn, y ffernols diog!’ Yna eisteddai yn feddylgar ddifrifol gan anwesu ei farf llipa

sydd fel gwymon ar graig. Hiraeth am yr hen ddyddiau oedd yn dwyn amser Myrddin.. Hiraeth am yr

amser pan oedd yn llanc ifanc a’i gynefin yn llawn dyddiau difyr di-ben-draw ar draethau euraidd a

cherrig gwynion hardd. Bryd hynny, roedd y môr yn gyfaill dirgel a phob haf yn heulog. Cyndyn

ydoedd i dderbyn y gaeaf hir.

Oedd, roedd yn ymddangos yn ddyn bregus erbyn hynny, ond cafodd caledwch ei fagu yng

ngwythiennau Myrddin Jôs ac roedd ei dafod yn fwy llethol nac unrhyw grafanc neu lafn. Gyda’i

galon hiraethus yn methu nid oedd Myrddin ond cwch pysgota gwag gyda’r dŵr yn nofio i mewn byth

a hefyd, yn ei foddi’n araf bach. Chaiff yr un gair cyfeillgar ei gydnabod heb felltith na’r un cwmni

cydymdeimlol ei werthfawrogi gyda gwên. Yn ei hanfod, aderyn rhydd oedd Myrddin a oedd yn

ffynnu wrth drafeilio a darganfod; ond anodd oedd gweld hynny drwy niwl henaint a gaeai fel llenni

llychlyd am ei lygaid llaith. Doedd neb yn cofio’r Myrddin a fu erbyn hynny; y dyn bodlon braf yn

chwibianu a chorneli ei wefusau pinc yn bradychu ei wên direidus. Bu unwaith yn fodlon braf – yn

gwenu a sawl llaw yn chwifio’n llawen, yn adnabod pob pryd a gwedd ai heibio. Ond erbyn hyn

doedd dim ond wynebau dieithr di-ben-draw yn cuchio mynd drwy’r gylchfan brysur. 

Dyddiau hir o ddilyn patrwm a’r misoedd yn plethu’i edau ym mlanced blynyddoedd Myrddin Nant

Glas. Ond un Dydd Llun brwnt yn Rhagfyr, chlywodd neb orymdeithio wellingtons melyn yn

diasbedain ar hyd Stryd y Ffynnon. Doedd yr un paced sigarét ar goll o’r silff yn yr Old Post. Sylwodd

neb fod cyrtans blodeuog y ffenestr ffawydd melyn yn dal ar gau. Ac am hanner awr wedi wyth y

bore, tywynnai’r haul ar nefoedd bren wag y Groes yn Nhref y Penwaig.