Cofio - Ymson - Gwen Owen

Dyma ddarn effeithiol gan Gwen yn seiliedig ar yr ymarferion creadigol ar ol gwylio'r ddrama 'I'r Gad Fechgyn Gwalia'

              Un bluan wen. Dyna’r cwbwl, am wn i . Un bluan wen unig yn pigo cydwybod ac yn herio. Mae hi wedi bod yn gwmni i mi ers meitin rwan. Dim ond fi a’r bluan wen yn sbio’n hurt ar ein gilydd ….peth mor dlws, mor fregus , ond eto mor gryf.  LLe aeth Gwil ? Dwn i ddim…..rhy bell i mi fedru rhedag ar ei ôl o rwan . Mae o’n cymryd y goes bob tro ar ôl ffeit……. fyny i dop y chwaral mae o wedi ei heglu hi ma siwr , ei hoff le o i ddianc rhag mam pa oedd ni’n hogia bach. Fedra i ein gweld ni rwan, y ddau ohonan ni’n sbio lawr am y bonc. Eistedd yno efo Gwil , yn llyfu’n clwyfau ar ryw sgarmas yn y tŷ. Cofio sbio  lawr ar y cwm a cheisio deall mawredd y lle. Mawredd a oedd yn codi pwys arna i , ac ofn . Mawredd a oedd hefyd yn gwneud i mi garu yr hen le yn angerddol .

Ers talwm oedd hynny. Mae petha wedi newid  rwan. Wrth i mi dyfu fyny, mae’r hen gwm ‘ma wedi mynd  yn le dipyn llai.Dydi fa’ma ddim run peth ers tro , efo’r hogia’n mynd, un ar ôl ei gilydd, am y sowth i wneud eu ffortiwn…… a rwan yr hen ryfal felltith ‘ma  wedi dod i ddrysu petha yn waeth. Mam, yr hen glawd iddi yn meddwl y byd o Lloyd Geroge …. ond mae hwnnw wedi bwrw ryw hen gwmwl du dros y lle i gyd, rhyw hen niwl tamp o euogrwydd dros bob un ohona ni’r hogia. Pan oedd Gwil a fi yn sbio lawr ar y cwm ers talwm,  roedd na ryw deimlad o gasineb yn corddi yn fy nghalon daeg hynny , a dicter yn rhedeg yn fy ngwaed.Dim ond deg oeddwn i. Fedrwn i ddim deall y peth yn iawn fy hun. Dim ond ei fod o yno, fel dwy law gref yn fy nhagu fi’n ara deg….yr holl le yn codi pwys arna i, ac yn gwneud i mi iso rhedag a gweddi nerth esgyrn fy mhen. Rhedag i rhywle pell….rhywle gwell….rhywle lle buaswn i’n rhydd o’r ddwy law ‘na.Rhedag a rhedag dros fryniau hud i rywle diddorol a chyffroes….rhywle i fod yn rhydd. Mi fydda i’n teimlo weithia bod  y cwm ‘ma mor fach nes ei fod o yn fy mygu i, mygu fi’n gorn, a llwch y lechan las yn llenwi bob twll a chornel o fy ysgyfaint i, a fy nhynu fi lawr, ac i lawr, i waelod pwll oer y chwaral.

 Dyma pam, mae’n siwr , bod y syniad o gael  recriwtio wedi fy hudo, fel plentyn eto , fel bod yn ddeg oed . Dwi’n gwybod ers blynyddoedd bo fi iso ei heglu hi o’r hen le ‘ma. Ydw, gwybod bod yna ryw hen hen ddyhead wedi llechu ym mêr fy esgyrn i gael codi pac , a throi fy nghefn ar bob dim. Cael agor pennod newydd, a theimlo awel iach y posteri lliwgar yn rhoi chwa o wynt i mi fod yn rhydd. Gweld fy hun yn arwr , mewn iwnifform , fel hogia’r ffilmia nos Sadwrn yn dre, a chlywed fy hun yn canu caneuon y soldiwrs. Cofio canu “Rwyf innau’n filwr bychan….” yn ysgol Sul Caersalem, ond fydda i ddim yn soldiwr rwan….a  Gwil sydd wedi chwalu’r freuddwyd, fel gwiber ar lwybrau gobaith.

Mae’n dechra oeri yma rwan, a’r gwynt wedi codi. Mi a i ar ôl o.Fydd o ddim wedi mynd yn bell. Pluan wen Lisi Tŷ Mawr. Dwi wedi gadal i honno ddod rhyngddom ni. Dau frawd, un alwad, a phluan wen…. Dim ar Gwil mae y bai go iawn….nac ar Lisi chwaith , ond arna i.

Trio fy arbad mae Gwil. Gwneud ei ora glas i ngwarchod i rhag cam…. fel ers talwn. Dwi’n cofio rhwygo fy nhrowsus ar hen goeden  drain duon , a Gwil yn cymryd y bai, rhag ofn i mi gael ffrae gan mam.Mae o wedi bod yno i mi bob amser….yn trio fy arbad cam, yn trio fy ngwarchod ..

Pam nes i wylltio fel’na ? Un gwyllt ydw i wedi fod erioed.Dwi’n difaru rwan, ac yn euog fel ci lladd defaid. Dim cipio’r freuddwyd ma’ Gwil wedi ei wneud, ond sefyll fel bugail rhyngdda i , a fy ffawd. Enlistio. Mae o’n gam reit fawr. Be ddaw o’r creadur gwirion yn y ffosydd ? Duw a wyr.

Mae na ryw liw rhyfadd yma rwan. Lliw eira….. Ydi,  mae hi’n bwrw eira tu allan! Cawod o blu eira tawel tawel yn sleifio i bob cilfach o’r chwaral, fel llwch gwyn glan. Bob pluan wen yn soldiwr ….diniwed …..yn ceisio gwneud rhywbeth tlws dros eu cyd ddyn , dros eu gwlad, ond llanast slwj gwlyb fydd na bora fory.

Fydd hi ddim yn anodd cael hyd i ol traed sgidia hoelion mawr  Gwil yn yr eira… Mae rhaid mi gael siarad efo fo, a gwybod yn fy nghalon bo ni’n dau yn deall ein gilydd cyn bydd o yn ei sgidia soldiwr .

Un bluen wen….